Το χειρόγραφο περιοδικό του Κώστα Ριτσώνη "Τα ποιήματα των φίλων" - Οι ποιητές του και οι μεταφράσεις ξενόγλωσσων ποιημάτων.


Το εξώφυλλο του 1ου τεύχους του χειρόγραφου περιοδικού ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ που έγραψε και κυκλοφόρησε σε φωτοαντίγραφα το 1987 στην Αθήνα ο λογοτέχνης Κώστας Ριτσώνης.

Έρευνα: Θοδωρής Βοριάς

Τον Νοέμβριο του 1987 ο ποιητής Κώστας Ριτσώνης (1946 - 2015) κυκλοφόρησε στην Αθήνα το χειρόγραφο έντυπο περιοδικό με τον τίτλο ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ "ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ". Το περιοδικό ήταν γραμμένο και διακοσμημένο εξολοκλήρου από το χέρι του Ριτσώνη και το διένειμε σε φωτοτυπίες μεταξύ φίλων.

Το ύφος του περιοδικού και τα ποιήματα των λογοτεχνών που δημοσιεύτηκαν σε κάθε τεύχος είναι φανερά επηρεασμένα από το περιοδικό Διαγώνιος του Ντίνου Χριστιανόπουλου που ήδη με το τεύχος 1983-15 (Σεπτέμβριος - Δεκέμβριος 1983) είχε σταματήσει να εκδίδεται.
Στο περιοδικό δημοσιεύτηκαν έργα ποιητών που είχαν τακτική συνεργασία με την Διαγώνιο κατά τη δεύτερη περίοδο της κυκλοφορίας από το 1965 μέχρι το τέλος (Νίκος Βασιλάκης, Βασίλης Καραβίτης, Τάσος Κόρφης, Κώστας Ριτσώνης), κατά την τρίτη περίοδο κυκλοφορίας της από το 1972 μέχρι το τέλος (Αλίκη Γιατράκου – Fossi, Χρίστος Λάσκαρης, Μόσχος Λαγκουβάρδος κ.α.) και κατά την τελευταία από το 1979 μέχρι το 1983 (Βασίλης Δημητράκος, Αλεξάνδρα Μπακονίκα, Περικλής Σφυρίδης, Δημήτρης Τσίτος κ.α.). Τιμητική θέση στις δισέλιδες ανθολογήσεις έργων έλαβαν οι πρωτοστάτες του περιοδικού Διαγώνιος (Ντίνος Χριστιανόπουλος, Αλέξης Ασλάνογλου, Γιώργος Ιωάννου, Τάσος Κόρφης).

Η πρωτότυπη για την εποχή (1987), εκδοτική αυτή προσπάθεια φανέρωνε τον ρομαντισμό και το μεράκι του Ριτσώνη κι αποτέλεσε αντίλογο στους μικροαστούς που εύκολα δήλωναν και δηλώνουν ποιητές, συνηθισμένοι «…μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες…" Τα χειρόγραφα τεύχη του περιοδικού ανάδειξαν την γνήσια πλευρά της ποίησης (περιθωριακής κι αντιεμπορικής) κι έφεραν στη σύγχρονη εποχή τους τρόπους έκφρασης κι επικοινωνίας των λογοτεχνών άλλων εποχών.



Ο λογοτέχνης, ζωγράφος και μουσικός Κώστας Ριτσώνης.


Ο Ριτσώνης έγραψε και κυκλοφόρησε, σε φωτοαντίγραφα, συνολικά 9 τεύχη ("συναντήσεις φίλων" τα θεωρούσε), από 8 μέχρι 14 σελίδες το κάθε τεύχος, στο διάστημα από το 1987 μέχρι και το 2007.
Η 1η "συνάντηση" κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο - Νοέμβριο 1987, η 2η κυκλοφόρησε τον Μάρτιο - Απρίλιο 1988, η 3η κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο - Οκτώβριο 1988, η 4η κυκλοφόρησε Μάρτιο - Απρίλιο 1989, η 5η άγνωστο πότε κυκλοφόρησε, η 6η κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο 1993, η 7η κυκλοφόρησε τον Μάιο 2001 και η 8η κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο 2005. Η 9η "συνάντηση των φίλων" που πιθανότατα κυκλοφόρησε το 2007, χάθηκε στο αρχείο του Ριτσώνη (σε επιστολή του μού έγραψε τον Σεπτέμβριο του 2014 πως θα προσπαθήσει να τη βρει αλλά δυστυχώς δεν πρόλαβε).
Τα χειρόγραφα κείμενα του περιοδικού ήταν γραμμένα σε πολυτονικό και είχαν δίστηλη διάταξη ανά σελίδα μεγέθους A4. Στα πρώτα 4 τεύχη - Συναντήσεις των φίλων- ο εκδότης μας πληροφορεί και σε πόσα αντίγραφα φωτοτυπήθηκε το κάθε τεύχος (15-20 το καθένα από τα πρώτα τρία και 40 το τέταρτο ενώ στα υπόλοιπα τεύχη παραλείπει να αναφερθεί).
Με το 2ο τεύχος (1988) ο Ριτσώνης κυκλοφόρησε κι ένα 8σέλιδο χειρόγραφο ένθετο, μεγέθους Α5, με δικές του μεταφράσεις, ποιημάτων του ποιητή Tadeusz Rozewicz με τα ποιήματα: «Απασχολημένος με πολλές δουλειές», «Ξεφορτώνουν το φορτίο», «Γέλια», «Λήδα», Μεταμορφώσεις», «Αφήστε μας ήσυχους», «Η επιστροφή», «Άσπρες βούλες», «Η απουσία…» ενώ στην τελευταία σελίδα μας πληροφορεί πως η μετάφραση έγινε από την αγγλική μετάφραση του Adam Czerniawski.
Από το 3ο τχ ο Ριτσώνης άρχισε να φιλοτεχνεί το περιοδικό με σκίτσα του (χειρόγραφες μικρογραφίες) που συνοδεύουν τις δημοσιεύσεις.
Εκτός του περιοδικού, ο ίδιος είχε κυκλοφορήσει, επίσης σε χειρόγραφο 16σέλιδο, το έργο του "Φωτισμένο εργοστάσιο" και από το 1989 συνέχισε να γράφει και να διανέμει χειρόγραφα 16σέλιδα με έργα των: Νίκου Βασιλάκη, Γιάννη Παπαοικονόμου, Μόσχου Λαγκουβάρδου, Τάκη Σιδέρη, Ζακ Πρεβέρ κ.α.



Το σκίτσο δια χειρός Κώστα Ριτσώνη με τα περιεχόμενα των 5 πρώτων τευχών του περιοδικού ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ που περιλαμβάνεται στην ύλη του 5ου τεύχους.


Ξεχωριστή θέση στην ύλη του περιοδικού έχουν οι δημοσιεύσεις μεταφρασμένων ποιημάτων ξένων ποιητών που σε κάποιες περιπτώσεις συνοδεύονται κι από τα πρωτότυπα ξενόγλωσσα ποιήματά τους. Παρακάτω παρατίθενται οι ξένοι ποιητές και οι τίτλοι των ποιημάτων τους κατά μεταφραστή:

Μεταφράσεις Βίλκης Αντωνιάδη:
Louise Glück: «Νανούρισμα», «Μαργαρίτες» (τχ.7).
Seamus Heaven: «Ο άγιος Κέβιν και το μαυροπούλι» (τχ.8).

Μεταφράσεις Κώστα Γιαννουλόπουλου:
Richard Gary Brautigan: «Χόλυγουντ», «3 Νοεμβρίου», «Σ' ένα καφενείο», «Το σύμβολο» (τχ.8).

Μεταφράσεις Αλίκης Γιατράκου - Fossi:
Rene Char: «Κοινή παρουσία», «Η συντρόφισσα του καλαθά», «Απασχόληση πλήρης», «Απ’ το παντζούρι ενός παραθύρου», «Η μια και η άλλη», «Η αυθάδεια του τριαντάφυλλου», «Στο τύμπανο μιας ρωμανικής εκκλησίας» (τχ.5).

Μεταφράσεις Σπύρου Θεριανού:
Fhilip Larkin: «Δουβλινέζικο» (τχ.7).
William Butler Yeats: «Το λιμναίο νησί του Ινισφρί» (τχ.7).

Μεταφράσεις Ειρήνης Ριτσώνη:
Charles Baudelaire: «Ο βρυκόλακας», «Επιγραφή για ένα καταδικασμένο βιβλίο» (τχ.8).

Μεταφράσεις Κώστα Ριτσώνη:
Anna Achmatova: «Σε ένα όνειρο» (τχ.3). «Αντί για εύθυμα συγχαρητήρια» (τχ.4).
Guillaume Apollinaire: «Βρέχει» (τχ.3). «Τομεάρχης» (τχ.8).
Bella Akhmadulina: «Μόλο που έζησα στην καταφρόνηση...» (τχ.2).
Charles Bukowsky: «Για κάποια που γνώριζα» (τχ.3).
Jony Connor: «Ανδρική ηλικία και νεότητα» (τχ.4).
Bogdan Craykowski: «Προσευχή», «Είμαι ποιητής...» (απόσπασμα) (τχ.1).
Robert Desnos: «Το τελευταίο ποίημα» (τχ.2). «Τα διαστήματα του ύπνου», «Με τη βοήθεια της νύχτας» (τχ.5).
Paul Eluard: «Μέρες των ματιών μας» (τχ.4). «Απαγόρευση εξόδου» (τχ.6). «Ποιήματα για την ειρήνη» (τχ.8)
Marit Howes: «Δεν το περίμενα» (τχ.4).
Denise Jallais: «Το σώμα μου», «Συζυγική ζωή» (τχ.4)
Bulat Okudzhava: «Το τάληρο» (τχ.4).
Tadeusz Rozewicz: «Άσπρες βούλες» (τχ.7).
Boris Slutsky: «Ηλιακές μπαταρίες» (τχ.6).
Philippe Soupault: «Τραγούδι» (τχ.5).
Jules Superviele: «Οι φλέβες κι οι στίχοι μου» (τχ.1). «Πρόσωπο που με τραβάς...» (τχ.2). «Ταξιδιώτη, ταξιδιώτη...» (τχ.3). «Οι πέτρες του θανάτου...» (τχ.4). «Οι γέροι ορίζοντες» (τχ.5). «Χτες και σήμερα», «Πόσο μας είναι δύσκολο...», «Αισθάνθηκα...» (τχ.6). «Μεταθανάτιο» (τχ.7).
Yevgeny Yevtushenko: «Άνθρωποι» (τχ.5).
Walt Whitman: «Ζώα» (τχ.4).

Μεταφράσεις Μoσχου Λαγκουβάρδου:
Φερνάντο Βιγιαλόν: «Σαν φεύγεις και μ' αφήνεις» (τχ.2).
Αρθουρ Λαίην: «Ποίημα της αγάπης» (τχ.7).
Κάρολ Μπέτσερ: «Περιμένοντας» (τχ.7).
D. Lawrence: «Τίποτα να γλιτώσεις» (τχ.2).
Robert Lax: «Ποιήματα από το Τσίρκο του Ήλιου» (τχ.3). «Τρεις άνθρωποι», «Βιολιστής που παίζει στα σοκάκια» (τχ.5).
Amy Lowell: «Φθινόπωρο» (τχ.2).
Manuel Machado: «Θάνατος ύπνος» (τχ.2).
Emilio Prados: «Γαλήνη» (τχ.2).
William Stafford: «Φήμη» (τχ.7).

Μεταφράσεις Βασίλη Καραβίτη:
Miroslav Holub: «Σύντομες σκέψεις για την ακρίβεια», «Σύντομες σκέψεις για τη θεωρία της Σχετικότητας» (τχ.3). «Σύντομες σκέψεις πάνω στο φως», «Δείπνο», «Σύντομες σκέψεις για τις γάτες που μεγαλώνουν πάνω στα δέντρα» (τχ.6).

Μεταφράσεις Ειρήνης Μπομπόλου:
Guillaume Apollinaire: «Φίλη μου σε σκέφτομαι...» (τχ.3). «Ζώνη» (τχ.4).

Μεταφράσεις Άννα Πετροπούλου - Hellner:
Goesta Hellner: «Η πόλις», «Η θάλασσα» (τχ.5).



Ποίημα του Jules Superviele σε μετάφραση Κώστα Ριτσώνη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ τχ.2 (Απρίλιος 1988).



Το υπόλοιπο μέρος της ύλης αποτελείται από ποιήματα που είτε έστελναν οι λογοτέχνες στον Ριτσώνη, είτε επέλεγε ο ίδιος όπως στην περίπτωση των δισέλιδων ποιητικών ανθολογήσεων που περιέχονταν σταθερά σε κάθε τεύχος του περιοδικού.

Οι ποιητές (με αλφαλητική σειρά) που έργα τους δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό είναι:
Θεόδωρος Αιγιαλινός (τχ.5). Ορέστης Αλεξάκης (τχ.4, τχ5). Στέλλα Αλεξοπούλου (τχ.5). Κώστας Αλευράς (τχ.5). Μαρία Αναγνωστοπούλου (τχ.1,τχ.2, τχ.4, τχ8). Αντώνης Αντωνάκος (τχ.7, τχ.8). Βαγγέλης Αποστολόπουλος (τχ.4, τχ.5,τχ.6, τχ.7). Ειρήνη Βασιλάκη (τχ.3, τχ.4). Νίκος Βασιλάκης (τχ.1.τχ.2 τχ.3, τχ.6, τχ.7, τχ.8). Βαγγέλης Βελώνιας (τχ.7, τχ.8). Νίκος Γαζέπης (τχ.7). Κώστας Γαρίδης (τχ.4). Αλίκη Γιατράκου Fossi (τχ.5). Μάκης Γιουρτζόγλου (τχ.8). Μιχάλης Γκανάς (τχ.5). Θωμάς Γκόρπας (τχ.4), Γιώργος Δανιήλ (τχ.5). Βασίλης Δημητράκος (τχ.5). Θόδωρος Δραγκιώτης (τχ.2, τχ.3, τχ.4, τχ.5, τχ.6, τχ.7, τχ.8). Στέργιος Δρίβας (τχ.8). Σπύρος Θεριανός (τχ.7, τχ.8). Βασίλης Ιωακείμ (τχ.2, τχ.3, τχ.4, τχ.5, τχ.7, τχ.8). Βασίλης Ιωαννίδης (τχ.8). Σταύρος Καμπάδαης (τχ.8). Ντίνα Καραβίτη (τχ.6). Βασίλης Καραβίτης (τχ.4,τχ.5). Δημήτρης Κάβουρας (τχ.4, τχ.5). Γιώργος Καραντώνης (τχ6, τχ7,τχ.8). Άγγελος Καρούσος (τχ.8). Γιώργος Κομπορόζος (τχ.4). Τάσος Κoρφης (τχ.3, τχ.4, τχ5). Μίρκα Κωτσαρίδη (τχ.8). Μόσχος Λαγκουβάρδος (τχ.3.τχ.5). Χρήστος Λαθουράκης (τχ.8). Χρίστος Λάσκαρις (τχ.3, τχ.4, τχ.6). Ισμήνη Λιόση (τχ.8). Αγγελική Μακρή (τχ.1, τχ.2, τχ.3). Γιώργος Μαρκόπουλος (τχ.6). Αλεξάνδρα Μπακονίκα (τχ.5). Γιάννης Μπασκόζος (τχ.6). Ειρήνη Μπομπόλου (τχ.2, τχ.4). Τόλης Νικηφόρου (τχ.8). Βαγγέλης Νικολαΐδης (τχ.2, τχ.6). Κωστής Νικολάκης (τχ.8). Παυλίνα Παμπούδη (τχ.5). Άννα Μαρία Παπαδοπούλου (τχ.7). Βαγγέλης Παπακωνσταντίνου (τχ.7). Δημήτρης Παπακώστας (τχ.5). Γιάννης Παπαοικονόμου (τχ.4, τχ.5, τχ.6, τχ.8). Παρασκευάς Παρασκευάς (τχ.4). Κώστας Πάτσης (τχ.7). Άννα Πετροπούλου – Hellner (τχ.2, τχ.3, τχ.4, τχ.5). Γιάννης Ποριώτης (τχ.8). Δημήτρης Πορφύρης (τχ.7). Κώστας Ριτσώνης (τχ.1, τχ.2, τχ.3, τχ.4, τχ.5, τχ.6, τχ.7, τχ.8). Τάκης Σιδέρης (τχ.7). Περικλής Σφυρίδης (τχ.2). Ελένη Τζιρτζιλάκη (τχ.4). Σάκης Τότλης (τχ.7). Δημήτρης Τσίτος (τχ.1, τχ.5). Μανώλης Χατζηιωαννίδης (τχ.4). Αργύρης Χιόνης (τχ.5). Ιγνάτης Χουβαρδάς (τχ.6). Πέτρος Χρονάς (τχ.5). Κώστας Χρυσός (τχ.7).

Οι δισέλιδες ποιητικές ανθολογίες όλων των τευχών αποτελούνταν από πάνω από δέκα ποιήματα για κάθε ανθολογούμενο ποιητή. Με αλφαβητική σειρά ανθολογήθηκαν οι ποιητές:
Αλέξης Ασλάνογλου (τχ.5). Σταύρος Βαβούρης (τχ.3). Δημήτρης Δούκαρης (τχ.2). Γιώργος Ιωάννου (τχ.8). Τάσος Κoρφης (τχ.7). Δ. Π. Παπαδίτσας (τχ.6). Μίλτος Σαχτούρης (τχ.1). Ντίνος Χριστιανόπουλος (τχ.4).

Υπήρξαν και δύο περιπτώσεις δημοσιεύσεων δημοτικών τραγουδιών στην ύλη του 1ου και του 8ου τεύχους:
Τραγούδια της Χαλκιδικής (από τη συλλογή του Νίκου Βασιλάκη) (τχ.1).
Μαντινάδες (ανυπόγραφο) (τχ.8).

Στα μισά τεύχη, τον επίλογο της ύλης αποτελούσε ένας σχολιασμός του Ριτσώνη που αναπτύσσονταν κάθε φορά πάνω σε στίχους λαϊκών τραγουδιών: «Αυτό που έπαθες να μην το ξαναπάθεις» (τχ.2). «Καημένε Αθανασόπουλε…» (τχ.3). «Το πορτοφόλι» (τχ.4). «Ξύπνα καημένε Κάβουρα…» (τχ.7).



Επιστολή του Κώστα Ριτσώνη προς τον Θοδωρή Βοριά το 2012.



Το 2014, ένα χρόνο πριν τον θάνατο του Κώστα Ριτσώνη ξεκινήσαμε την ψηφιοποίηση των τευχών του περιοδικού, αντίγραφα του οποίου μου είχε στείλει ήδη από το 2012. Ο Κώστας Ριτσώνης πρόλαβε να χαρεί την ψηφιοποίηση και την παρουσίαση του περιοδικού του από την ιστοσελίδα Λογοτεχνικά Επίκαιρα μέχρι και το 3ο τεύχος του.
Παράλληλα με την παρουσίαση των εξώφυλλων των τριών τευχών του περιοδικού στα Λογοτεχνικά Επίκαρα, τα ψηφιακά αρχεία τους στάλθηκαν σε ιστοσελίδες ελεύθερης ανάγνωσης κι έτσι τα τεύχη εκείνα είναι ακόμα διαθέσιμα για όποιον ενδιαφέρεται να τα διαβάσει, στην διεύθυνση: https://www.openbook.gr/ta-poiimata-ton-filon/

Ιανουάριος 2023